Vijf van de vierdaagse, De (1974)

Verhaal

Vijf gedetineerden zijn erg verbaasd en niet bijzonder enthousiast als zij van de gevangenisdirecteur te horen krijgen dat zij mee moeten lopen in de Vierdaagse. De tegenzin wordt nauwelijks overwonnen, maar de vijf maken ervan wat ze kunnen. 's Avonds op de slaapzaal draaien ze leden van de Engelse politie een poot uit met pokeren en onder elkaar zijn het geestige zware jongens. Ondanks het zware gesjouw van elke dag bekonkelen ze een brandkastkraak bij een kunsthandelaar. Zij trekken er 's nachts op uit, maar vinden de brandkast leeg. De kunsthandelaar had ze namelijk verwacht en was uit op de verzekeringsgelden. Dit veroorzaakt vele verwikkelingen. Uiteindelijk blijkt de kunsthandelaar een rasschurk te zijn.

Cast

Arnie Breeveld (Hendrik Kater), Jon Bluming (Cornelis Hoeding), Jan Blaaser (Johannes Everhart), Johnny Kraaykamp sr. (ome Dirk), René van Asten (Pieter van Veen), Jessica Benton, Leen Jongewaard (rechercheur), Josée Ruiter, Siem Vroom, Jerry Brouer, Onno Molenkamp (rechercheur), Patricia Orlow, Jack Horn, Wim Poncia, Paul Meyer, Steye van Brandenberg, Rika Ramsey, Corry Konings, Will Gordon, Marty Swift, John Dunn-Hill, Tom Jansen, Willem Smit, Ben Smit, Chris de Bruyn, Klaas Buitenhuis, René van Nie (chef-redacteur)

Ontstaan

Scenario: Anton Quintana, René van Nie en Jonne Severijn, gebaseerd op een idee van Emile Brumsteede.

Licht: Cor Roodhart, Beat Scheidegger, Martin Swinkels. Orkest: Francis Bay. Song: 'Breng mij nog eenmaal naar huis' door Corry Konings.

Speelfilmdebuut van René van Nie, die eerder o.a. de documentaires OOGHOOGTE en BRONBEEK BIJVOORBEELD maakte.

Opgenomen met een budget van 750.000 gulden in o.a. Doorn, rijk van Nijmegen, Oosterhout, Leeuwarden (gevangenis) en Amsterdam. De opnamen begonnen op 25 juni 1974 in Amsterdam. Tot 8 juli werden daar opnamen gemaakt. Daarna verhuisde de hele staf van 20 acteurs en 22 technici naar Leeuwarden. Van 15 tot 31 juli 1974 verbleef de ploeg in Nijmegen. Tijdens de Vierdaagse van 1973 was al gezocht naar passende locaties, zodat men in 1974 meteen aan de slag kon. Desondanks gaf het grootste aantal 'figuranten' dat ooit in een Nederlandse film is opgetreden de filmers hoofdbrekens. Enthousiaste wandelaars liepen herhaaldelijk door het beeld -alle waarschuwingen ten spijt- om een handtekening van Johnny Kraaykamp of Leen Jongewaard te bemachtigen. Dat betekende steevast dat sommige opnamen moesten worden overgemaakt.

Debuutfilm van René van Asten (23), dan student aan de Toneelacademie in Maastricht.

De Engelse actrice Jessica Benton (Elizabeth Fraser in de tv-serie 'The Onedin line') werd in het Nederlands nagesynchroniseerd. Ze had voor de film echter wel een spoedcursus Nederlands in het klooster van de Zusters Regina Coeli te Vught gevolgd. Jessica Benton: "Ik heb erg veel moeite met de uitspraak. Tot ziens, Vanavond, Proost, zulke woorden gaan wel, maar zodra ergens de letter G in voorkomt, weet ik me geen raad. Maar ik zet door, want u heeft geen idee van hoe fijn het is om eens een tijdje uit die Engelse televisiestudio's weg te zijn." Jessica Benton toonde een week na de première een ander gezicht (bron: 'de Waarheid' d.d. 16 oktober 1974), toen ze bij Burgwal Films bezwaar maakte dat zij niet als eerste was vermeld op de titelrol en de affiches voor de film. Hoewel deze clausule wel in haar contract stond, dacht René van Nie er niet over om Jessica Benton als eerste te noemen, omdat in dat geval de feitelijke hoofdrolspelers Johnny Kraaykamp en Jan Blaazer te kort zouden worden gedaan. Jessica Benton eiste tevergeefs dat alle vertoningen van de film gestopt zouden worden als haar verlangen niet binnen een week was ingewilligd.

Patricia Orlow (23) is de enige dochter van sigarettenkoning Alexander Orlow en diens vrouw Jacobine. Patricia Orlow was ('Algemeen Dagblad' d.d. 13 juni 1974) lang niet ontevreden over het resultaat van de proefopnamen: "De enige moeilijkheid was dat ik erg met mijn hoofd wiebelde, daar moet ik straks wel op letten. Natuurlijk blijft de vraag of het allemaal volgens plan zal lukken. Misschien vind ik filmen helemaal niet leuk en het is ook best mogelijk dat ik in de praktijk volkomen ongeschikt blijkt te zijn. Dan is er nog niets verloren, want gelukkig heb ik nooit enige ambitie in deze richting gehad. Tenslotte heb ik indertijd besloten rechten te gaan studeren."

Josine van Dalsum was gecontracteerd voor een rol, maar luttele dagen voor de opnamen begonnen, zegde ze af. Josine had de rol geaccepteerd op basis van enige toegezegde veranderingen en die bleken te bestaan uit de toevoeging van een bedscène, terwijl zij sowieso niet bloot wilde.

Zeer slecht ontvangen bij de pers:
'Trouw' d.d. 11 oktober 1974: "DE VIJF VAN DE VIERDAAGSE is een goed gemaakte, leuke film zolang het bij die vijf blijft."

'Utrechts Nieuwsblad' d.d. 10 oktober 1974: "Er zijn een stuk of wat grove ingrediënten aan de kook gebracht en met weinig liefde gemengd tot een lastig te verteren geheel. En het vervelendste is nog wel dat we het zonder klapstuk moeten stellen, tenzij we een paar solo-scènetjes van Johnny Kraaykamp als zodanig zouden bestempelen: hij is het enige lichtpunt in de film. (...) Je vraagt je trouwens af waarom zo'n Jessica Benton zonodig uit Engeland moest worden gehaald om met een spoedcursus Nederlands van een paar weken en de illusie dan wel voor een Amsterdamse kunstverkoopster door te kunnen gaan, zo voor schut gezet moest worden. Als de film wervingskracht moest krijgen voor de liefhebbers van Onedin en dat soort tv-series, had dan meteen Pleuni Touw genomen, die spreekt van zichzelf al min of meer Nederlands. Of Josine van Dalsum, of Leontine Ceulemans, hoewel die zijn indertijd inderdaad voor deze rol benaderd, maar zijn er succesievelijk uitgestapt, toen de rol die ze zouden moeten spelen steeds verder van het eerste scenario ging afwijken en van aanvankelijke prominentie naar bijkomstige bedscènes werd toegeschreven. (...) Onhandig is de montage, de nasynchronisatie en het camerawerk bij de intocht van de Vierdaagse in Nijmegen (...) DE VIJF VAN DE VIERDAAGSE mag met recht de onhandigste Nederlandse speelfilm sinds GEEN PANIEK genoemd worden als we de Hollandse Toer [OP DE HOLLANDSE TOER], die tenslotte van een Engelse regisseur was, even buiten beschouwing laten."

'Helderse Courant' d.d. 11 oktober 1974: "Ondanks alle liefde en geduld die we als vaderlanders voor onze filmende landgenoten verplicht zijn op te brengen: René van Nie's DE VIJF VAN DE VIERDAAGSE is na Pim en Wim, Paul Verhoeven en Nikolai v.d. Heide een forse stap terug. (...) Er kan minstens een half uur aan waardeloos celluloid in de prullebak gegooid worden zonder dat de film er schade van ondervindt. (...) En dat betekent dus het mes in zulke slaapverwekkende onzin als: vijf minuten Corry & de Rekels, langdurige shots van Vierdaagse-wandelaars en andere overbodigheden."

'Haagsche Courant' d.d. 11 oktober 1974: "Van Nie weet adem in een verhaal te blazen. (...) Van Nie heeft met dit vaak kostelijke verhaal een reeks uitstekende prestaties verricht. Johnny Kraaykamp is nog nooit zo in de volle breedte van zijn komische talent in een film benut. (...) Jammer: als de laatste driekwartier een half uur was geweest, zou DE VIJF VAN DE VIERDAAGSE zelfs een film geweest zijn waar voluit enthousiast over te worden was."

'de Volkskrant' d.d. 11 oktober 1974: "Het basisidee voor de film DE VIJF VAN DE VIERDAAGSE is zonder meer prima. (...) De uitwerking van dat idee is echter aanmerkelijk minder geslaagd, om het eufemistisch te zeggen. (...) Wat de acteerprestaties betreft steekt Johnny Kraaykamp met kop en schouders boven de rest. (...) Of het matig tot uiterst zwakke spel van de overigen aan de regie, dan wel aan de capaciteiten van de uitvoerenden lag is moeilijk te beoordelen, maar het bijna amateuristische acteren van Jessica Benton (uit de Onedin Line) doet het ergste vermoeden."

'NRC Handelsblad' d.d. 11 oktober 1974: "Maar met namen als Kraaykamp en Blaaser in de cast moet de grappenmakerij wel zwaarder wegen dan de thriller,en zelfs zwaarder dan de Vierdaagse waarvan men veel aardigs, maar te weinig ziet. Zo is de film doorschoten met van en overladen met close ups, niet alleen van de komische koplopers, maar ook van de andere 3 van de 5, zelfs van zowat alle personages op hun tijd. (...) De timing is onbeheerst, de montage zwak, en Van Nie's film lijkt nu en dan het slachtoffer van zijn 'sterren', of van weinig snugger speculeren op populaire trekjes voor het grote publiek in Nederland. Corry (van de Rekels) bijvoorbeeld, is werkelijk populair en zingt werkelijk goed. Maar is dat een reden om in een speelfilm een hele song lang rond te draaien in een amusementscentrum op de Vierdaagse - en niets, maar dan ook niets te laten gebeuren behalve een omstandige inleiding tot een gevoelig nummertje van de tragikomische Kraaykamp?"

'de Telegraaf (Jip Golsteijn)' d.d. 11 oktober 1974: "Johnny Kraaykamp opnieuw uitblinker in een flop (...) Als je praktisch je hele film 'hangt' op vijf hoofdrolspelers, dan moet je er toch voor zorgen dat die rollen perfect bezet zijn. Ook daar schort het aan. Bluming speelt de zijne met flair, Blaaser doet het goed. Kraaykamp is zoals gewoonlijk weer uitstekend, maar de andere twee kunnen er niets van. Breeveld is met zijn houterige zinnen nauwelijks te volgen en René van Asten zou door Hitchcock himself nog niet tot goed vloeken geïnspireerd kunnen worden. Spijtig, maar DE VIJF VAN DE VIERDAAGSE zal ergens tussen GEEN PANIEK (iets beter) en OP DE HOLLANDSE TOER (iets slechter) worden bijgezet, daar helpt geen voortreffelijke Johnny Kraaykamp aan."

Regisseur René van Nie over de reacties op zijn film in 'Het Parool' van 16 oktober 1974: "Ik had niet verwacht dat ze zó vinnig zouden reageren. Het is een type film dat van mij kennelijk niet wordt gepikt. Maar ik vind nog steeds dat ik goed gegokt heb. De eerste dagen waren de bezoekcijfers slecht. Maar het weekend was prima, de film blijkt een groot lachsucces te zijn. En kennelijk is ie ijzersterk, want er is nogal wat nodig om dóór te breken als er in een groot ochtendblad met vette letters in de kop heeft gestaan dat de film een flop is. We gaan er deze week een heleboel tamtam voor maken. Dat zou ik niet doen als ik wist dat 't een verloren zaak is, maar ik zie de mogelijkheden en nou ga ik er verdomme tegenaan. (...) Natuurlijk de hoofdrollen zijn prima, maar er zitten een paar hele slechte bijrollen in. Jessica Benton is erg gekraakt: ik had haar gewoon Engels moeten later praten. Het Nederlands zat haar in de weg, dat was het probleem. In het eerste script was het verhaal veel serieuzer, spannender. Pas toen we met Kraay en Blaaser gingen werken, is er meer humor ingekomen. Kennelijk had ik, achteraf gezien, nog een heleboel ernst moeten weghalen en vervangen door humor. (...) Het liedje van Corry van de Rekels heb ik meteen al met een minuut ingekort. Dat was te lang. Ik dacht opeens zo'n mal liedje, dat geeft een gek dubbele-bodem-effect. Maar dat werkt niet, het wordt serieus genomen. Eigenlijk heb ik het verkeerde publiek voor ogen gehad, toen ik de film maakte. Ik dacht aan het publiek dat naar ernstige films komt, maar dat kan niet. Daar heb ik me in vergist."

René van Nie, gesprek gehouden in de week na de première, maar pas een maand later gepubliceerd in 'De Tijd' (15 november 1974): "We hadden veel tegenslagen tijdens de opnames. Als ik twee weken langer de tijd had gehad... Ik denk nog steeds erg over de film na. Over krtieken zeuren en excuses aanvoeren heeft geen zin (...) Ik wil over deze film eigenlijk de boot afhouden en er niet meer over praten. Geen verontschuldigingen. Als je wat presenteert moet je klappen verwachten. Met een lichte komedie verwacht ik geen Oscar. (...) Na de slechte kritiek op DE VIJF VAN DE VIERDAAGSE viel het me vreselijk tegen dat de medewerkers niets meer van zich hebben laten horen, geen barst. Dan kunnen ze van mij ook de pot op. Zelf heb ik Kraaykamp gebeld. Blaaser belde mij. Voor die twee vond ik het het meest rot, ze hadden ten slotte hun vertrouwen aan mij gegeven. En verder belde Haanstra 12 uur vrijdagsnachts een uur lang om te zeggen dat ik het me niet te veel moest aantrekken. Toch aardig."

De film trok 222.551 bezoekers. De film zou zes weken moeten draaien in de theaters om de kosten eruit te krijgen.

Facts

Jon Bluming is de enige acteur die in werkelijkheid ooit een keer mee had gedaan aan het wandelfestijn.

Opvallende placering van de merken Panasonic, Technics, Delta Lloyd en Simca.

DE VIJF VAN DE VIERDAAGSE werd eerder uitgebracht dan KIND VAN DE ZON, hoewel KIND VAN DE ZON eerder klaar was.

DE VIJF VAN DE VIERDAAGSE is voornamelijk gemaakt om financiën te verzamelen om serieuzere films te maken. Eerste project zou 'Het zwarte licht', naar het boek van Harry Mulisch, moeten worden.

Filmuziek

Pieter Verlinden

Camera

Mat van Hensbergen

Montage

Ton Ruys, Vivian Pieters

Kostuums

Zus Bekking

Geluid

Ron Haanschoten

Kleur

Kleur