Vliegenierster van Kazbek, De (2010)

Verhaal

Op het eiland Texel woont de dromerige Marie. De komst van een groep Georgische soldaten, waaronder een muzikant en een filmoperateur, zorgt voor veranderingen. Goga en zijn vrienden brengen op het grauwe Noordzee-eiland kleur, leven en liefde in het bestaan van Marie. Aangespoord door de heldin van de Sovjet-filmmusical ?De Vliegenierster van Kazbek?, die de Georgiers met zich meezeulen, en bij iedere gelegenheid die zich voordoet bekijken, neemt Marie haar lot in eigen handen. Temidden van de chaos van hun vrijheidstrijd ontworstelt zij zich aan de beklemmende werkelijkheid door te leren vertrouwen op haar fantasie. Marie (Madelief Blanken) is een jonge vrouw die graag weg mag dromen over een boeiender leven dan haar bestaan op het eiland Texel. Ook al is zij nog maar jong, haar lot lijkt nu al te zijn bepaald: als het aan haar ouders ligt zal zij later trouwen met Paul, de zoon van de lokale strandjutter. Marie is er echter van overtuigd dat er meer in het leven moet zijn dan een leven met Paul op het eiland. Op het vasteland woedt de Tweede Wereldoorlog, maar het eiland lijkt daar niet eens zoveel nadeel van te ondervinden. Alles verandert echter wanneer in januari 1945 de Duitsers een regiment Georgische soldaten op Texel stationeren. Deze worden bij bewoners ondergebracht en zo krijgen de ouders van Marie ineens de soldaten Goga (Zurab Jgenti) en Irakli in de kost. Marie vindt het allemaal prachtig, want via deze exotische mannen komt zij in contact met een wereld waar zij voorheen geen weet van had: de Georgiërs introduceren hun cultuur en levensstijl bij de eilandbewoners, en laten zo een frisse wind door Texel waaien. Marie vindt vooral Goga erg spannend, zo erg zelfs dat zij voor het eerst in haar leven verliefd wordt. Marie's prille geluk blijkt echter van korte duur: als de rest van het eiland in de gaten krijgt hoezeer Marie wel niet met de Georgiërs wegloopt, brengt dat haar in de problemen. En wanneer de Georgische soldaten in april 1945 in opstand komen tegen de Duitsers, wordt deze actie snel in de kiem gesmoord. Drie kwart van de Georgiërs wordt vervolgens door de Nazi's terechtgesteld. Aan de ene kant stort Marie's wereld in, aan de andere kant heeft de aanwezigheid van de Georgische soldaten haar in zo'n korte tijd zoveel moois gebracht dat haar leven nooit meer hetzelfde zal zijn.

Cast

Madelief Blanken (Marie), Rick Paul van Mulligen (verloofde van Marie), Jack Wouterse, Bert Luppes, Zura Zhghenti, Kakha Kintsurashvili, Dato Roinishvili, Levan Gaprindashvili, Ludwig Bindervoet, Anamaria Marinca, Lasha Bakradze, John Leddy, Sallie Harmsen (Kaat), Peter Lohmeyer (Duitse commandant Bresser), Anamaria Marinca (vliegenierster van Kazbek), Arthur Japin (man in kerk), Dick van den Toorn (man in kerk), Wim van der Grijn, Han Kerckhoffs, Ton Kas, Stefan de Walle, Sylvia Poorta, Ellis van Maarseveen, Mea de Jong, Jidou Straat, Marcel Cuypers, Han Hulscher, Patrick Votrian, Wim ter Weele

Ontstaan

De film is gefinancieerd door het Nederlands Fonds voor de Film, Suppletie Fonds, CobO Fonds, Rotterdam Film Fonds en de VAF. De film is een coproductie met de NPS televisie. De film kwam moeilijk rond, omdat er geen Duitse coproducent kwam. In de week van 21 mei 2008 startten de opnamen. Voor de opnamen werd een maand gerepeteerd. Op de laatste Nederlandse draaidag waren de vijftien Georgische figuranten ineens verdwenen. Daarop werden de Georgische crewleden in uniformen gehesen.Marie wordt gespeeld door Madelief Blanken. Andere hoofdrollen worden ingevuld door de Georgische acteurs Zura Zhghenti en Kakha Kintsurashvili. Peter Lohmeyer werd gecast voor de Duitse commandant Bresser. Een speciale rol is weggelegd voor de Roemeense actrice Anamaria Marinca, eerder verantwoordelijk voor de hoofdrol in de Gouden Palm Film 2007: 4 Months, 3 Weeks and 2 Days: zij vertolkt de titelrol. In januari 1945 werd op Texel een Georgisch regiment, de zogenaamde Ost-Legionen, geïnstalleerd. Het waren voormalige krijgsgevangenen, voor wie de Duitse krijgsdienst de enige manier was om aan de hongerdood in de kampen te ontsnappen. Foto?s uit die tijd tonen Texel als een vakantieoord; een grappig soldatenorkestje, naakte zwemwedstrijden, een waterskiër met vrolijk wapperende Nazivlag. Rustig werd het einde van de oorlog afgewacht. Er werd geen druppel bloed vergoten, 7 april 1945 meenden de Georgiers dat ze Texel bevrijd hadden. De bevrijding werd al gevierd en de Georgische én de Hollandse vlag wapperden boven het eiland. De Duitsers dachten er anders over en dwongen hen zich in te zetten tegen de oprukkende geallieerden. Een moment dat de Georgiërs aangrepen om tegen hun Duitse broodheren in opstand te komen. In de guerilla oorlog en bij executies verloren 600 van de 800 Georgiërs in de maanden daarna het leven. Als een van de laatste plekken werd Texel uiteindelijk door de Canadezen ontzet. Een Georgisch kerkhof op Texel is een stille getuige. De film zou oorspronkelijk al in 2009 in première gaan. Coproducenten, distributeur en fondsen reageerden zeer tevreden na een screening, maar de theatereigenaren waren minder enthousiast. De arthouses vonden hem te commercieel en uitleggerig. Pathé vond hem te artistiek voor hun publiek. Besloten werd de release met een half jaar uit te stellen. Producente Els Vandevorst organiseerde een testscreening. De film had te veel eindes, er werd daarna meer op de emotie van de hoofdrolspeelster ingezet (de Filmkrant, april 2010).

Facts

Ook al zijn Marie en Goga fictieve personages, toch is het verhaal van deze film van regisseuse Ineke Smits op waar gebeurde feiten gebaseerd: de Nazi's brachten daadwerkelijk een regiment Georgiërs op Texel onder. Toen deze berichten van het vasteland vernamen dat Nederland bevrijd zou zijn probeerden zij Texel te bevrijden, alleen werd deze opstand door de Nazi's op bloederige wijze de kop ingedrukt.

Pers

Leo Bankersen in 'de Filmkrant' van april 2010: "(...) Jawel voor de zoveelste keer de Tweede Wereldoorlog, maar zoals Smits en Japin het aanpakken heeft u het nog nooit eerder gezien. Geen realistische reconstructie, maar een sprookje met magische trekken, een fabel, ingekleurd door de verbeelding zoals dat uiteindelijk met alle herinneringen gebeurt. (...) Wat kitsch had kunnen zijn is hartverscheurend mooie poëzie geworden." NL20 van 31 maart 2010: "(...) De film mag dan wel een historische grondslag hebben, in de uitwerking - naar een script van Arthur Japin - is de film meer een oud-romantisch sprookje dan een rauw oorlogsdrama. Madelief Blanken, in haar eerste speelfilmrol, is open en onbevreesd als de dromerige Marie en trekt ons moeiteloos mee haar belevingswereld in. (...)" Jos van der Burg in 'Het Parool' van woensdag 7 april 2010: "Een oorlogsfilm die een hommage breangt aan fantasie en verbeeldingskracht? Intrigerend idee, maar (...) wringt de gruwelijke oorlogswerkelijkheid met de sprookjesbenadering. (...) En daar zijn ze weer, de gereformeerde ouderlingen uit Nederlandse films die hel en verdoemenis preken. En daar is ook weer het cliché van de kluchtige verzetsman die staat voor het onmachtige Nederlandse verzet. Maar het grootste struikelblok is Maries blik op de werkelijkheid. (...) Het eiland was beter af geweest met minder verbeeldingskracht."Kevin Toma in 'de Volkskrant' van 8 april 2010: "(...) De vliegenierster van Kazbek is alweer de vierde samenwerking tussen Smits en schrijver-scenarist Arthur Japin, na enkele korte films en het veelbekroonde Magonia (2001). Het is ook de eerste film die ze op feiten baseerden: in april 1945 kwamen op Texel gelegerde Georgiërs in opstand tegen hun Duitse bevelhebbers, met honderden doden als gevolg. Het daarmee verweven verhaal van de jonge Marie is dan weer pure fictie, en opgezet rond Smits' favoriete thema; ondanks het historisch decor gaat ook De vliegenierster vooral over de kracht van de verbeelding. Dat thema ligt er veel te dik boven op. (...) Een opeenstapeling van effecten, waar je met je eigen fantasie helemaal niets meer aan toe kunt voegen. En zo gaat het steeds weer, alsof Smits wel op de verbeeldingskracht van haar heldin vertrouwt, maar niet op die van haar publiek. Wat een verademing is dan het fragment waar De vliegenierster zijn titel aan ontleent: een zwijgend filmpje in ouderwetse Sovjet-propagandastijl, over een Georgisch boerenmeisje dat uit ontdekkingsdrift in een vliegtuigje klimt. Maries Georgiërs draaien het stiekem in de schuur, en maken er zelf geluid en muziek bij om het tot leven te wekken. In alle eenvoud heeft dit intermezzo alles wat de rest van de film mist. Het komt zoveel ongedwongener over, gaat niet onder moddervette symboliek en gezwollen dialogen gebukt en heeft ook echt schwung; alles valt opeens op zijn plek, van Piotr Kukla's zwierige cameravoering tot het pure charisma van actrice Anamaria Marinca, de Roemeense blondine die een verpletterende indruk maakte in het abortusdrama 4 maanden, 3 weken en 2 dagen (2007). In De vliegenierster is ze amper vijf minuten te zien, maar de film leeft er helemaal van op. Wat een koude douche is het dan om met de volgende scène in de Texelse kerkbanken te belanden, waar Marie aan de tand wordt gevoeld over haar onaangepaste gedrag. De film wordt er zelf meteen weer akelig stram van - ondanks de malle danspasjes die Smits de ouderlingen laat uitvoeren."De Telegraaf van 8 april 2010: "Als aan het einde toch even de harde werkelijkheid van oorlog de film binnendringt, kun je niet anders dan concluderen dat in de handen van Ineke Smits zelfs oorlog poëzie wordt."André Waardenburg in 'NRC Handelsblad' van 7 april 2010: "(...) Smits, die eerder Magonia (2001) en de documentaire Poetins mama (2003) maakte, gebruikt het gegeven vooral als historisch decor, als kapstok voor de botsing tussen de nuchtere, zakelijke Hollanders versus de romantische Georgiër. Smits laat ook filmstijlen botsen en kiest duidelijk partij voor het magisch-realisme dat in De vliegenierster van Kazbek gedurfd de boventoon voert. Soms gaat het mis, de grens tussen kinderlijk en kinderachtig is dun. Vooral de in alle vrijheid rondfladderende vlinders spelen een ongemakkelijke symbolische rol. Je kunt je ook verliezen in je fantasie."

Casting

Rebecca van Unen

Filmuziek

Giorgi Tsintsadze

Camera

Piotr Kukla

Montage

Menno Vossenberg

ProdDesign

Diana van den Vossenberg

Kostuums

Ellen Lens, Marie-Therese Jacobse

Special effects

Harrie Wiessenhaan

Distributeur

Benelux Film Distributors

Bioszalen

9 bioscoopzalen bij première

Kleur

Kleur

Art director

Jan Willem van der Schoot