Hel van '63, De (2009)

Verhaal

Ondanks het barre weer besluit het bestuur van het Friese Elfstedencomité, onder druk van de media, met de kleinst mogelijke meerderheid van stemmen dat de Elstedentocht doorgaat. Tussen de duizenden die een startbewijs veroveren bevinden zich soldaat Henk Buma (Cas Janssen), boerenzoon Sjoerd Lolkama, arbeider Kees Ferwerda (Chris Zegers) en verpleegkundige Annemiek (Chava voor in ?t Holt). Alle vier hebben zo hun reden om deze tocht der tochten te rijden. De dag begint rampzalig. Het vriest ruim 18 graden maar door de sterke oostenwind is de gevoelstemperatuur nog vele malen kouder. ?s Ochtens vroeg, in de duisternis, zijn de scheuren in het ijs nauwelijks te zien en vallen de eerste gewonden. De komst van koningin Juliana en prinses Beatrix maakt het staken van de tocht onmogelijk, ondanks het enorme aantal uitvallers. Slechts een op de honderd schaatsers behaalt de eindstreep. De grote winnaar wordt Reinier Paping. Met zijn overwinning schrijft hij schaatsgeschiedenis. Van de 568 wedstrijdrijders weten er slechts 57 binnen de vereiste twee uur na de winnaar binnen te komen. Door het ijskoude weer, de hevige sneeuwstormen en het slechte zicht zullen van de 9294 tourrijders slechts 69 deelnemers het felbegeerde Elfstedenkruisje in ontvangst nemen. Door de dramatische en heroïsche gebeurtenissen zal deze Elfstedentocht, ook voor Henk, Sjoerd, Kees en Annemiek, als een van de meest legendarische de geschiedenis ingaan.

Cast

Chris Zegers (arbeider Kees Ferwerda), Cas Janssen (soldaat Henk Buma), Chava voor in ?t Holt (verpleegkundige Annemiek), Lourens van den Akker (boerenzoon Sjoerd Lelkama), Chantal Janzen (Dieuwke, vrouw van Kees), Willeke van Ammelrooij (Will, moeder van Dieuwke), Tim Douwsma (Melle), Cees Geel (sergeant korporaal Hoeks), Lottie Hellingman (Annie), Dirk Zeelenberg (Telegraaf-journalist Jack), Rense Westra (Voorzitter Ritsma van de Elfstedenvereninging), Peggy Vrijens (journalist Joke), Pierre Bokma (Commissaris der Koningin Harry Linthorst Homan), Edwin Evers (journalist Mart Smeets), Jan Douwe Kroeske, Robbert Blokland (journalist Robbert), Henk Westbroek, Chiem Bokma (jongen in Sneek), Bettiena Bekkema (verpleegster), Tim Douwsma (Melle), Henk Gemser (schaatser in Hindeloopen), Henk Angenent (schaatser in Hindeloopen), Marco Overeem (militair Peter), Wiebe Wieling (man in stempelpost Sneek), Daniel Bokma (jongen in Sneek), Dennis Faber (boer Jan), Dennis Overeem (militair Edwin), Peter Tuinman, Yannick Noomen (student Erik), Reinier Paping, Jan Uitham, Jeen van den Berg; Figuranten: Marjan Stoker, Inge de Vries, Jan Durk Canrinus, Willem Bakker. Archiefmateriaal: Koos Postema

Ontstaan

De film is opgedragen aan medescenarist Jean Ummels, die in juni 2007 overleed. Budget: 3,5 miljoen euro. De opnamen in Letland begonnen in de week van 15 februari 2009. Tussen 23 februari en 27 februari 2009 werden de opnames voortgezet in Friesland (Hindeloopen, Sloten, Harlingen, Sneek) en Flevoland (Biddinghuizen). Daarna vertrokken cast en crew voor een maand naar Lapland, waarna nog twee weken - tot half april 2009 - in Friesland gefilmd werd. In Finland (Botnische Golf) is op bevroren zee gefilmd. De sneeuw maskeert de diverse locaties. Bedrijf Planet X FX voegde Friesland toe. Door de horizon te verwijderen en sneeuw en mist toe te voegen werd het ijzige gevoel gemaakt. Met 3D-software werden tienduizenden mensen op het ijs bij de finish gesimuleerd. Dennis Kleyn voerde die regie. In totaal zijn 400 scènes door de computers gegaan. Het team van Planet X FX in Groningen is zeker 4-5 maanden met vijf man met alle 3D-effecten bezig geweest. Opvallende placering van de producten van Chocomel, Verkade en Unox.Prins Willem-Alexander was op zondag 13 december 2009 aanwezig bij de première van de film. Hij schaatste als W.A. van Buren in 1986 de Elfstedentocht.

Facts

Op zondag 5 juli 2009 speelden Reinier Paping, Jan Uitham en Jeen van den Berg hun rollen, terwijl het toen volop zomer was. Ook radio-dj Edwin Evers en presentator Jan Douwe Kroeske speelden zwetend. Paping, Uitham en Van den Berg, de nummers één, twee en drie van de Elfstedentocht 1963, mochten zichzelf spelen in de epilooog van de film. Daarin wordt in hun bijzijn een standbeeld van de Elfstedenrijder onthuld. Het beeld staat al jaren in Leeuwarden, maar wordt door de film weer in de schijnwerpers geplaatst.De vanwege de koude ingelaste speelfilm De Hel van 63 trok op woensdagavond 1 februari 2012 de interesse van bijna twee miljoen kijkers. Met 1,941 miljoen belangstellenden is het de meest bekeken film op televisie in ruim zeven jaar. Dat blijkt uit cijfers van Stichting KijkOnderzoek. Zegers riep op tv dat hij de Tocht wilde rijden als hij door zou gaan, daarop kreeg hij een startbewijs. De film was door de Elfstedenkoorts vanaf 9 februari 2012 weer in een aantal bioscopen te zien: Almere, Den Helder, Emmen en Zoetermeer (bij Utopolis). Vanaf 16 februari 2012 was DE HEL VAN ?63 ook te zien in Den Haag (Pathé Spuimarkt).

Pers

BJB in NL20 van 9 december 2009: ?(?) Dat ze zullen slagen is direct duidelijk, toch blijft het spannend. En dat is volledig de verdienste van de zelfbewuste De Jong.? André Waardenburg in 'NRC Handelsblad' van 16 december 2009: "Regisseur Steven de Jong is een gedreven filmmaker (...) Het punt is alleen dat, als hij ook daadwerkelijk de gelegenheid krijgt een film te maken, zoals eerder met twee Kameleon-films (2003, 2005), De scheepsjongens van Bontekoe (2007) en Snuf de hond in oorlogstijd (2008), het resultaat, hoe sympathiek of charmant ook, nooit echt heel goed wordt. Soms is een scène in orde, soms behoorlijk gênant: hier is een knoeier aan het werk. Ook De hel van ?63 heeft weer een klungelig scenario, oubollige dialogen, zwak acteerwerk en vreemde regiekeuzes. Dieptepunt is de karikaturale rol van Dirk Zeelenberg (...) Ook trivialiseert hij de ontberingen: bevroren ogen worden snel verholpen met wat oogdruppels en hoofdpersoon Kees (Chris Zegers) kan gewoon doorrijden met een fikse snee in zijn bovenbeen. Alle personages moeten een probleem of trauma overwinnen: de dreiging van het verlies van de boerderij, een boze zwangere vrouw, overleden verloofde of een strenge militaire dienstplicht. De Elfstedentocht vormt slechts het decor, een obstakel dat oplossing van hun probleem in de weg staat. (...)" Mark Moorman in 'Het Parool' van 16 december 2009: "Misschien moeten we op deze plaats nog even vaststellen dat er bij de twaalfde Elfstedentocht in 1963 geen doden zijn gevallen. Er zijn wat tenen afgevroren, er waren botbreuken en er waren meldingen van sneeuwblindheid. Winnaar Reinier Paping werd bij min twintig graden een sportlegende en dat geldt ook voor de andere 126 schaatsers die de finish en het felbegeerde kruisje haalden. Maar goed, geen doden. Toen de landelijke pers de volgende ochtend bij Paping aanklopte voor zijn verhaal, was de winnaar niet thuis. Hij was een rondje rennen omdat hij zich 'wat stram' voelde. Wie De hel van '63 van Steven de Jong bekijkt, krijgt het gevoel dat de tocht der tochten een soort Nederlandse versie van Omaha ­Beach is geweest. Wellicht komt dat omdat De Jong altijd alle registers opentrekt. Dat begint al bij het acteren, waarbij de acteurs kennelijk de instructie krijgen elke zin uit te spreken alsof er een uitroepteken in het script staat - en vermoedelijk staat die er ook, want De Jong heeft niets met understatement. Hij houdt in de Nederlandse filmwereld in zijn eentje de Swiebertje-school van acteren omhoog. We zien acteurs als Cees Geel (zou een prima Bromsnor zijn, trouwens), Dirk Zeelenberg, Chantal Janzen (ligt de halve film een kind te baren - sterke parallelmontage tussen breken van de vliezen en het scheuren van het ijs) en Chris Zegers worstelen met de enorme clichés waarmee het script ze heeft opgezadeld. De jonge acteurs Chava voor in 't Holt en Lourens van den Akker, als twee jonge schaatsers bij wie veel op het spel staat, komen eigenlijk het sterkst naar voren, tussen al die zwalkende veteranen. (...) Ik moest bij het kijken naar De hel van '63 een paar keer aan De storm van Ben Sombogaart denken. Voor alle duidelijkheid: bij De storm vielen er 1800 doden, en bij De tocht van '63 vroor iemands kleine teen eraf, maar kreeg het toch de bijnaam 'De hel'. (...)" Jann Ruyters in 'Trouw' van 17 december 2009: "(...) De computer die een sneeuwstorm in de vorm van een brullende wolf creëerde, Friese steden onder een witte deken legde, en van de toekijkende fans een massa maakte, moet het in de kerstvakantie in de bioscoop opnemen tegen de computer achter ?Avatar?, de nieuwe film van James ?Titanic? Cameron. Het contrast kon niet groter zijn. Reinier Paping versus Avatar, Friesland versus planeet Pandora. Eens kijken wat wint in Nederland. In de film zijn die bevroren ledematen bij de vier helden verrassend snel opgelost, maar er komen wel wat extra persoonlijke sores bij. (...) De spanning moet komen van de rayonhoofden die de hele dag door in vergadering blijven panieken of de schaatsende massa nu wel of niet van het ijs gehaald moeten worden. Spannend is dat niet, maar het verlangen weer eens wat aarzelende rayonhoofden op het journaal is nooit ver weg tijdens de winter. De echte knulligheid blijft beperkt tot visioenen van meisjes met aardbeien tijdens de hongerklop en de sneeuwstorm in de vorm van een wolf. Voor de Steven de Jong van ?Snuf de Hond? is het zeker een sprong voorwaarts, deze oubollige maar ook prettig pretentieloze ?De hel van 63?. Voor de Nederlandse film is het de zoveelste publieksfilm op soapniveau in een filmjaar vol matige Nederlandse publieksfilms." De Telegraaf van 17 december 2009: Steven de Jong maakt er een nostalgisch avontuur van, een Nederlands heldenepos met boerenkool en erwtensoep. De hel van ?63 heeft de sfeer van een spannend jongensboek. Bor Beekman in 'de Volkskrant' van 17 december 2009: "(...) Dit is écht gebeurd, benadrukt regisseur Steven de Jong. En dan glijden we over het ijs zijn schaatsepos binnen. Daar rijdt een jongen pardoes een wak in, wellicht geschrokken van de plots buitensporig sterk aanzwellende filmmuziek. Zijn vriendin blijft jammerend achter. (...) Regisseur, producent en scenarist Steven de Jong zet de toon met een reeks bijrollen: van een schmierende Dirk Zeelenberg (...) tot Cees Geel in een schreeuwrol als legerofficier (...) Je hoopt nog even dat de belegen humor en meligheid geen vat krijgt op de schaatsstrijd, maar het wordt nog veel erger. De Jong weet zich geen raad met de mozaïekstructuur van zijn scenario: hoe breng je die schaatsers bijeen? Ach, je laat ze gewoon in een menigte zomaar tegen elkaar laten zeggen: 'misschien kunnen we met z'n vieren door'. Tenenkrommend is het spel van Zegers als de overenthousiaste schaatser Kees, die een onbedoeld komisch duo vormt met Jansens soldaat. Opplaksneeuw op de wangen, dichtgevroren ogen en dialogen als: 'Henk, niet doen. Je moet geen sneeuw eten, je hebt hongerklop.' Tegelijk lijkt De Jong - druk in de weer met galmende muziek - zich niet te realiseren dat hij een schaatsparodie regisseert. Om de ontberingen extra kracht bij te zetten, tovert hij een weerwolf uit de digitale trukendoos; een grommende windvlaag met tanden die schaatsers zo nu en dan omver blaast. Niet grappig bedoeld." Mariska Graveland in 'de Filmkrant' van januari 2010: "(...) de hel van '63 stapelt drama op drama, met wat wegpinkmomenten, maar heeft wel degelijk ook een authentiek gehalte. (...) In de film wordt verder op gezette tijden archiefmateriaal ingezet dat altijd opnieuw weet te ontroeren. Ook de route is goed te volgen door het gebruik van een landkaart die de tocht begeleidt. De gesloten cultuur van het Elfstedenbestuur, die zwichtte voor de druk van de media, is uitstekend gevangen. Jammer is de miscast van BN'ers Chris Zegers (bij wie de schaatstraining door Gemser weinig heeft geholpen) en Chantal Janzen, die alleen maar een klagend vrouwtje moet spelen die aan het bevallen is. Lourens van den Akker als boerenzoon en Cas Jansen als deserterende soldaat spelen wel een prima rol, omdat zij zich als een van de weinigen meestal weten in te houden. 'Onderkoeld' is de stijl van dit vlot vertelde heldenverhaal dan ook niet te noemen."

Prijzen

De Gouden Filmtrofee voor 100.000 bezoekers werd 28 december 2009 aan cast en crew overhandigd. Zonder dat De Jong het wist, won de film de prijs voor de beste film op het filmfestival 2011 in de Iraakse hoofdstad Bagdad. De Jong kreeg dat in april 2012 te horen van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Volgens de regisseur was een medewerker van de Irakese ambassade, die de prijs had moeten opsturen, korte tijd na de uitreiking overleden als gevolg van een ziekte. Zijn collega's troffen de prijs, een certificaat en een medaille, bij het opruimen van diens spullen aan en schakelden Buitenlandse Zaken in.

Casting

Janusz Gosschalk, Dennis Overeem, Betty Post

Camera

François Perrier

Montage

Sandor Soeteman

Distributeur

E1 Entertainment

Bioszalen

83 bij première

Kleur

K/ZW

Meer info

Site: http://www.dehelvan63.nl/